zaterdag, juni 17, 2006

Heksenjacht

De reformatie leidde tot heksenjacht, zegt Stark.

  • Hoeveel heksen zijn er verbrand in Europa?
    Schattingen lopen uiteen van 60.000 tot 'meer dan 9 miljoen'. Veel studies baseren zich op data van lokale, tijdelijke uitbarstingen waarbij ook nog eens alleen de doodvonnissen genoteerd werden. Als je dergelijke getallen extrapoleert, kom je op 9 miljoen. 60.000 is dus veel realistischer.
  • Wanneer: met name tussen 1450 en 1750, ook al een aantal gevallen in de 14e eeuw.
  • Had het te maken met 'domme, bijgelovige Middeleeuwers', etc?
    1: Nee, het begon pas goed rond en na de reformatie, met de opkomst van wetenschap in de renaissance.
    2: Het waren juist de upper class die heksenvervolging nodig vonden en verdedigden: Isaac Newton, Henry More, Robert Boyle, ook antireligieuze, verlichte wetenschappers: Bodin, Thomas Hobbes, Paracelsus.
  • Was het met name de Roomse kerk, met de inquisitie?
    Nee, absoluut niet:
    - In Spanje en Italie, waar de inquisitie de meeste invloed had, kwamen de minste heksenjachten voor. Het was met name in Protestantse gebieden: een aantal Duitse steden, Zwitserland, Nederland, Zweden, Schotland.
    - De inquisitie had heksenondervragingen wel in hun takenpakket zitten, maar de plaatselijke rechtbanken waren veel wreder en maakten meer gebruik van foltering. De inquisitie heeft juist verschillende keren plaatselijke veroordelingen ongeldig verklaard. Het percentage veroordeelden bij de inquisitie is beduidend lager.
    - Voorstellen om marteling als ondervragingsmethode af te schaffen, kwamen het eerst van de inquisitie.
    - De eerste betogen tegen heksenjacht kwamen van een inquisiteurs en een Jezuiet, anderhalve eeuw voordat Balthasar Bekker zijn boek schreef.
    - Het is beslist niet waar dat inquisiteurs rijk werden van de verdeelde goederen. Die gingen niet naar hen.
    - De verhaaltjes dat heksenjacht een Rooms katholieke hobby zou geweest zijn, komen simpelweg voort uit Protestants anti-katholicistische geschiedschrijving en uit algemeen anti-religieuze geschiedschrijving. B.v. het stuk over heksenjacht op wikipedia ademt ook die geest. Als ik tijd heb, herschrijf ik dat stuk. Ik vraag me of hoe lang onze kinderen dit soort verhalen nog kritiekloos in hun boekjes en in de vertellingen op school mee gaan krijgen.
  • Sommige van de felste verdedigers van heksenvervolging waren ook als eerste voorstanders van afschaffing van slavernij (Bodin in Frankrijk, Sewall in Salem, Amerika).

Stark's theorie over het waarom van de heksenjacht:

  • Men had een magisch wereldbeeld. Magie kwam veel voor en was geaccepteerd. De kerk had dit gedeeltelijk vervangen door haar eigen magie, maar bleef ook volkswijsheid en volksgeneeskunde accepteren. Zwarte magie werd uiteraard niet goedgekeurd. Ook toverij, als gecompliceerde en professionele vorm van magie was niet algemeen geaccepteerd.
  • Satanisme is een logische deductie die later, vanuit de universiteiten, bedacht werd en ingang vond. Echt satanisme is dus een relatief recent verschijnsel.
  • In tijden van flinke religieuze conflicten wordt ook de tolerantie aan niet-bedreigende maar ook niet-conformistische groepen en activiteiten onthouden. Vanuit de ketterijvervolgingen (Katharen, Waldensen, Lollarden) en daarna de Lutherse, Calvinistische, Anglicaanse, Katholieke en Wederdopersreformatie, gold dit principe.
    (Heks en Kathaar of Waldens is in sommige Franse en Zwitserse dialecten verwant).
    De reformatie had dus een directe causale relatie naar de heksenjachten.
  • Meer centrale regeringen voorkwamen al te veel uitspattingen. Waar plaatselijke machthebbers geen verdere verantwoording verschuldigd was, waren heksenjachten heftiger, b.v. de Duitse steden. Dit verklaard ook gedeeltelijk het verschil tussen Protestants en Rooms Katholiek.

1 opmerking:

Joitske zei

hoi Wouter, ik heb je blog net toegevoegd aan mijn bloglines (wat ik al heel lang wilde doen, maar door icollaborate dacht ik er weer aan). Ben je nog fanatiek aan het bloggen??