Geloven in hulp

Onderstaand stuk wordt mogelijk in het komende nummer van Internationale Samenwerking geplaatst als reactie op een essay in het vorige nummer.
---------------------------

Chris van der Heijden voert in het juli nummer van IS een pleidooi om religie zo snel mogelijk weer buiten de deur van ontwikkelingswerk te zetten. Mijn pleidooi is om religie niet buiten de deur van ontwikkelingssamenwerking te zetten maar het volwaardige erkenning te geven.

Het klopt dat er dingen misgaan met religie in ontwikkelingssamenwerking. Religie is niet alleen maar een positieve 'driver of change'. En dan bedoel ik niet alleen de relatie die er soms is met geweldsuitingen. Historisch gezien haalden zending en sociaal werk ('de morele variant van het imperialisme') weliswaar vaak de scherpe kantjes van het kolonialisme weg, maar intussen leken ze er in veel gevallen ook behoorlijk op. Er zijn ook nu voorbeelden genoeg waar de wens tot bekering manipulerend werkt, zeker als de hulpverlener de door geld en donoren gecreëerde machtsafstand gebruikt om de 'keuze' voor een andere religie te 'stimuleren'.

De misvatting is echter dat dit soort negatieve effecten alleen bij de traditionele religies optreden. Dezelfde manipulatieve bekeringsdrang wordt juist ook vanuit de seculiere 'religie' of levensbeschouwing uitgeoefend. Van der Heijden lijkt ervoor te pleiten dat mensen in ontwikkelingssamenwerking hun religie aan de kant zetten en in plaats daarvan handelen vanuit een seculiere levensbeschouwing met bijbehorende waarden en normen. Hiermee is Van der Heijden een ware missionaris. Blijkbaar hebben mensen van elke levensbeschouwing (bewust of onbewust) een diepe wens dat hun 'religie' door anderen gedeeld wordt.

En hier schuilt nu juist het gevaar. Het lijkt veel op manipulatieve bekeringsdrang als het Westerse donoren zijn die een dergelijk pleidooi houden om religie te vervangen door de seculiere levensovertuiging. Bij de meeste partnerlanden of partnerorganisaties handelen mensen bewust vanuit religieuze waarden en de seculiere 'religie' is hierbij echt een minderheidsreligie. Het uitsluiten van religie in ontwikkelingssamenwerking wekt wantrouwen en zal resultaten negatief beïnvloeden. De auteurs van het recent verschenen boek 'The Aid Chain' laten vanuit onderzoek in Uganda zien dat Ugandese NGO's vaak het gevoel hebben door donoren gedwongen te worden om westerse seculiere agenda's uit te voeren. Over bekeringsdrang en religie in ontwikkelingssamenwerking gesproken.

Mijn pleidooi is om religie niet buiten de deur van ontwikkelingssamenwerking te zetten maar het juist volwaardige erkenning te geven. Waarbij mensen vanuit verschillende religieuze overtuigingen mogen handelen, mits dat expliciet en transparant gebeurt. Waarbij begrip en erkenning is voor het feit dat mensen (van elke religieuze overtuiging) geneigd zijn de wens te hebben dat anderen hun denkbeelden overnemen. En waarbij ook manipulatieve bekeringsdrang geweerd wordt, discriminatie op grond van religieuze overtuiging geminimaliseerd wordt en waarin ontwikkelingssamenwerking zelf wordt beoordeeld op de positieve effecten die het heeft in levens van mensen.

Van der Heijden veronderstelt dat Koenders nuchter genoeg is om religie buiten de deur te houden. Ik veronderstel dat Koenders nuchter genoeg is om religie binnen de deur te houden.