Apartheid

Tijdens mijn vakantie heb ik Allistair Sparks gelezen: kust van de goede hoop, een geschiedenis van zuid afrika, geschreven net voor de afschaffing van de apartheid.
Sparks is zelf een engelse blanke zuid-afrikaan en schrijft duidelijk vanuit het perspectief van zwart zuid-afrika, waarbij zowel boeren als engelsen er niet best afkomen.
Wat voor mij het meest nieuw was:

• De invloed van het Nazi denken op de grote mannen van de apartheid, zoals Cronje en Verwoerd. Dit wordt wel ontkend door blanke zuid-afrikanen, maar lijkt toch wel zeer waarschijnlijk.
• Het gebruik van contextualisatie-argumenten om apartheid te verdedigen: elk volk moet immers op zijn eigen manier ontwikkelen. Zelf benadruk ik contextualisatie altijd erg, maar had me niet eerder gerealiseerd dat deze argumenten zo misbruikt zijn voor apartheid.
• Het gebruik van Kuijpers ideeen om apartheid te verdedigen: "souvereiniteit in eigen kring" en "het volk" als scheppingsgegeven. Kuijper zelf heeft deze toepassingen overigens niet gemaakt en andere van zijn ideeen gaan juist sterk tegen apartheid in. Volgens Sparks is hij dus erg selectief gebruikt.
• Dat concentratiekampen door de Britten zijn uitgevonden en gebruikt voor de Boeren na de Boerenoorlog.
• Dat Zuid Afrika de enige kolonie is die door de Engelsen officieel overhandigd is aan een etnische minderheid (nl de Boeren). Dit was tegelijkertijd heel nobel (net na een oorlog gewonnen te hebben, het land weer af te staan) en heel verraderlijk (tegenover de grote meerderheid zwarte bevolking.
• Dat de verdeling in 'zwarte thuislanden' zo enorm ongelijk was: 13% van de grond voor 75% van de bevolking.
• De invloed van Zuid-Afrika op Ghandi (die woonde als jong afgestudeerde advocaat in ZA uit de trein gegooid toen hij als 'kleurling' in een witte trein zat - en dat leidde hem ertoe om nog een heel aantal jaren in ZA te blijven om er de toestand van Indiers te verbeteren. Daarna ging hij naar India voor zijn beroemde vrijheidsstrijd.) en de invloed van Ghandi op de vorming van het ANC (ook: 'congress' net als in India, en ook lange tijd principe van geweldloosheid).

Vanuit de gereformeerde gezindte is Sparks erg bekritiseerd; niet evenwichtig etc. Wschl. omdat hij niet pro-Boer is. En inderdaad is Sparks journalist (en wetenschapper), zijn z'n anecdotes misschien niet altijd representatief, schetst hij filosofische bewegingen soms in wel heel korte trekken en is hij misschien een beetje te optimistisch over de culturen van de zwarte bevolking. In z'n volgende boek (het wonder voorbij, geschreven na de afschaffing van de apartheid) komt hij dan ook duidelijk terug op te optimistische voorspellingen (b.v. z'n eerst positieve visie op Mugabe). en ik neem aan dat hij momenteel ook geen heel groot fan van Mbeki is.

Toch denk ik dat zijn bias richting de onderdrukten een goede is.
Volgens mij heeft God ook zo'n bias.

Gisteren promoveerde Pauw aan de VU over de rol van de gereformeerde kerken in de strijd tegen de apartheid (hier en hier). Ik vond het opvallend hoeveel dingen hij hetzelfde zegt en analyseert als Sparks.

Ik ben opgegroeid met boeken als 'de helden van zuid afrika', 'de helden van spionkop', 'jonge helden', 'scherschutters van zuid afrika' en dergelijke. Spannende jeugdboeken die beschrijven hoe de dappere boeren als helden vochten tegen de engelse "rooineks" en de gemene onbetrouwbare "kaffers". Nooit zal ik dergelijke boeken kritiekloos aan mijn kinderen geven. Ze mogen gaan lezen wat ze willen, maar dan zullen ze in dit geval wel de achtergrond van onderdrukking en landroverij erbij krijgen.

Een vraag waar ik nog mee blijf zitten is: wat is de rol van de Nederlandse (zuster-)kerken geweest tijdens de apartheid? Ook vanuit de gereformeerde gezindte hebben veel kerken een zuid-afrikaanse zusterkerk. In hoeverre hebben de Nederlandse kerken hun zusterkerken vermaand? En als kerken in gebreke gebleven zijn (en dat waarschijnlijk [?] nu erkennen), is daar een helder en duidelijk excuus en schuldbelijdenis voor geweest? Ik weet het antwoord op deze vraag niet - ga daar wel naar op zoek - en hoop dat een bang vermoeden onterecht zal blijken te zijn.
[17-10: zie hier een artikel waarin ook verwezen wordt naar de houding van de gereformeerde gezindte ten opzichte van apartheid - en mogelijke huidige gevolgen ervan]